Ze zgromadzonych w tym tomie opowiadań i fragmentów wyłania się obraz Zofii Nałkowskiej, jakiej jeszcze nie znaliśmy. Nie tylko okazuje się wybitną znawczynią „prawiecznej, tajemnej psychologii" zwierząt, lecz także poliglotką, która w miauknięciach i poszczekiwaniach potrafi usłyszeć najgłębiej skrywane tajemnice.

Jakie czarnoksięskie sztuczki stosuje kot Hamilkar? Czy melancholijnemu Półmordkowi powiedzie się wychowywanie niesfornego Boyutka według najnowszych teorii pedagogicznych? W czym tkwi mistyczna moc sowy Wuni? Jak bardzo zaborczy może być jeż? Czy przyjaźń królika i zająca jest możliwa? Co bardziej posmakuje sarnie Basi - czekolada czy... rękopisy? I co najważniejsze: czym śmieje się pies, który nie ma ogona?

Nie na wszystkie pytania poznamy odpowiedź, bo przecież, jak twierdzi dumny Morus, nawet jego pani nie może wiedzieć wszystkiego. Bo co się wydarzyło w Wołominie... zostaje w Wołominie.

 

- Filozof francuski, Descartes - naucza Półmordek - twierdził niesłusznie, że zwierzęta nie znają mowy, a stąd nie mają i rozumu. Za to Anglik Locke (Anglicy znają się zwłaszcza na psach i koniach) utrzymywał, że posiadają one zdolność empirycznego myślenia. Buffon znów, przyznając zwierzętom czucie i świadomość, odmawiał im, niestety, pamięci. Condillac utożsamiał umysł zwierzęcy z ludzkim. Co do Schopenhauera, to przyznawał on zwierzętom tylko rozsądek (Verstand), nic więcej; nie można jednak do tej jego opinii zbytniej przywiązywać wagi, gdyż widać w niej złą wolę (Wille) i fałszywe wyobrażenie (Vorstellung). Wreszcie Darwin (znowu Anglik) znalazł u zwierząt nawet objawy moralności. Co się zaś tyczy specjalnie psów, to nawet dzikie plemiona uznają ich zalety moralne. U Dakotahów, na przykład, istnieje zwyczaj zjadania wątroby psa dla nabrania dzielności. Nie chcę twierdzić, aby to była najmilsza forma uczczenia zasług, ale sam powiedz, Boyu, czego można żądać od takich Dakotahów.

(fragment)

 

Zofia Nałkowska (1884-1954) - pisarka, publicystka i dramaturg, działaczka społeczna i kulturalna, miłośniczka zwierząt. Urodziła się w Warszawie, gdzie ukończyła pensję oraz uczestniczyła w wykładach Uniwersytetu Latającego. Debiutowała jako poetka w 1986 roku na łamach „Przeglądu Tygodniowego", jednak czytelnikom znana jest przede wszystkim z utworów prozatorskich, m.in. powieści Granica (1935) oraz cyklu opowiadań Medaliony (1946).